Acm.nl gebruikt cookies om het gebruik van de website te analyseren en het gebruikersgemak te verbeteren. Lees meer over cookies

Concurrentie tussen overheid en markt

De overheid moet zich houden aan 4 gedragsregels als zij producten en diensten aanbiedt op de markt. Bijvoorbeeld bedrijfsafval ophalen, ligplaatsen verhuren of cursussen geven. Dit zijn economische activiteiten die bedrijven ook kunnen uitvoeren. Overheden moeten eerlijk met die bedrijven concurreren.

Snel naar:

Gedragsregels voor de overheid op de markt

Overheden moeten zich houden aan deze 4 regels uit de Wet Markt en Overheid:

  1. alle kosten doorberekenen
  2. overheidsbedrijven niet bevoordelen
  3. gegevens gebruiken onder dezelfde voorwaarden
  4. functies scheiden

De regels gelden voor:

  • rijksoverheid
  • provincies
  • gemeenten
  • waterschappen
  • gemeenschappelijke regelingen, zoals samenwerkingsverbanden tussen overheden
  • zelfstandige bestuursorganen

De gedragsregels gelden niet voor taken die de overheid volgens de wet moet uitvoeren. Bijvoorbeeld de openbare orde handhaven, paspoorten uitgeven of huishoudelijk afval ophalen. Dat mag alleen de overheid doen. Er is dan geen concurrentie met bedrijven.

De regels gelden ook niet als de overheid economische activiteiten in het algemeen belang uitvoert en daarvoor een algemeenbelangbesluit heeft genomen of staatssteun geeft.

Alle kosten doorberekenen

Overheden moeten minimaal de kostprijs vragen voor een product of dienst. Alleen als overheden alle kosten doorberekenen, kunnen lokale ondernemers eerlijk met hen concurreren. Overheden moeten ook uitleggen hoe zij die kostprijs hebben berekend.

Overheden moeten alle kosten meerekenen die te maken hebben met het product of de dienst, zoals:

  • operationele kosten, bijvoorbeeld kosten voor gebouwen en personeel
  • afschrijvingskosten en onderhoudskosten, bijvoorbeeld kosten voor onderhoud van machines of afschrijving van de waarde van een gebouw
  • vermogenskosten, dit zijn de kosten van eigen vermogen en van vreemd vermogen

Zie voor voorbeelden van kostprijsberekening:

Overheidsbedrijven niet bevoordelen

Overheden mogen hun eigen bedrijven geen voordeel geven. Voorbeelden van voordeel geven zijn:

  • een lagere prijs vragen als overheidsbedrijven gebruikmaken van diensten, zoals een ruimte huren
  • overheidsbedrijven de naam en het beeldmerk van de overheid laten gebruiken
  • een subsidie of andere vergoeding geven die andere bedrijven niet kunnen krijgen

Zie voor een voorbeeld: Stichting Marcandi stopt verkoop producten wegens oneerlijke concurrentie.

Gegevens gebruiken onder dezelfde voorwaarden

Overheden hebben informatie die anderen niet hebben, bijvoorbeeld NAW-gegevens. Zij kunnen daar tegenover bedrijven voordeel van hebben als zij producten en diensten aanbieden op de markt. Overheden mogen die informatie daarom alleen gebruiken als andere bedrijven die gegevens onder dezelfde voorwaarden kunnen krijgen.

Functies scheiden

Overheden hebben soms meer dan 1 rol. Zo kunnen ze bijvoorbeeld producten en diensten aanbieden op een bepaalde markt en voor dezelfde markt volgens de wet taken hebben. Dan moeten zij die taken scheiden. Een ambtenaar mag dus niet tegelijk beide taken hebben. Beoordeelt bijvoorbeeld een gemeenteambtenaar of inwoners een boom mogen kappen? Dan mag die ambtenaar zich niet bezighouden met de kapwerkzaamheden van de gemeente.

Stappenplan voor overheden

Wilt u als overheid producten of diensten aanbieden op de markt? Met dit stappenplan bepaalt u of u dat zelf gaat doen of dat u dat laat doen door bedrijven. Afhankelijk van uw beslissing gelden andere regels.

1. Bepaal om welke producten en diensten het gaat

Taken die de overheid volgens de wet moet uitvoeren, moet u als overheid zelf doen. Bijvoorbeeld paspoorten uitgeven of huishoudelijk afval ophalen. Dit mag u niet door bedrijven laten doen.

Economische activiteiten mag u zelf uitvoeren of door bedrijven laten doen. Economische activiteiten zijn producten en diensten die bedrijven ook mogen aanbieden op de markt. Bijvoorbeeld vastgoed verhuren of bedrijfsafval ophalen.

2. Onderzoek of bedrijven de economische activiteit uitvoeren of kunnen uitvoeren

Bespreek met dit bedrijf wat het voor u kan doen. U kunt hierbij voorwaarden aan het bedrijf stellen. Bijvoorbeeld dat het bedrijf activiteiten voor bepaalde doelgroepen mogelijk moet maken, zoals schoolzwemmen tegen lage tarieven. U kunt het bedrijf hiervoor een subsidie of vergoeding geven.

Let erop of u de activiteit moet aanbesteden. U kunt bedrijven hierdoor ook stimuleren. Meer over aanbesteden leest u op de website van PIANOo.

3. Beslis wie de economische activiteit gaat uitvoeren

Er zijn 3 situaties mogelijk, met verschillende regels:

  • U voert de activiteit zelf uit. U concurreert dan met bedrijven, die de activiteit ook mogen uitvoeren. U moet zich daarom houden aan de 4 gedragsregels uit de Wet Markt en Overheid.
  • U laat een bedrijf de activiteit uitvoeren. U concurreert zelf niet. De Wet Markt en Overheid geldt niet.
  • U voert de activiteit zelf uit en neemt een algemeenbelangbesluit. Dit betekent dat u in het algemeen belang de activiteit gaat uitvoeren. Bedrijven mogen de activiteit dan ook nog uitvoeren, maar de gedragsregels uit de Wet Markt en Overheid gelden dan niet voor de overheid. U moet goed uitleggen waarom een algemeenbelangbesluit nodig is. U moet laten zien dat u ook naar de belangen van bedrijven heeft gekeken.

Als de overheid zich niet aan regels houdt

Concurreert uw bedrijf met de overheid? En vindt u dat de overheid zich niet aan de regels houdt? Wat u kunt doen, hangt af van de situatie.

U vindt dat de overheid zich niet aan de gedragsregels houdt

Dien een klacht in bij de organisatie van de overheid waar u last van heeft. Schakel eventueel juridische hulp in. Komt u er samen niet uit? Meld uw klacht bij ons. 

U bent het niet eens met het algemeenbelangbesluit

Stel bezwaar en eventueel beroep in tegen het besluit van de overheid.

De overheid moet goed uitleggen waarom zij een algemeenbelangbesluit heeft genomen. Als de overheid bijvoorbeeld een product of dienst aanbiedt onder de kostprijs, moet zij uitleggen waarom dat nodig is in het algemeen belang. En zij moet ervoor zorgen dat bedrijven zo weinig mogelijk nadeel hebben. Soms hebben bedrijven recht op een vergoeding. Zie de uitspraak van het CBb.

U denkt dat de overheid verboden staatssteun geeft

Krijgt het ene bedrijf hulp van de overheid maar het andere niet? Bijvoorbeeld een vergoeding of lagere grondstofprijzen? Dit kan verboden staatssteun zijn. Dien een klacht in bij de Europese Commissie.

De Wet Markt en Overheid geldt niet bij staatssteun. Wij houden geen toezicht. Europa Decentraal geeft informatie over de staatssteunregels.

Voorbeelden van economische activiteiten

Dit overzicht van economische activiteiten per type overheid is een hulpmiddel. De lijst is niet compleet. Het kan ook per geval verschillen of een activiteit economisch is.

  • Opleiden, trainen, adviseren
    • Verlenen van juridische bijstand
    • Aanbieden van cursussen aan derden
    • Aanbieden van zakelijke dienstverlening op het gebied van mobiliteitsmanagement
    • Aanbieden van computercursussen door bibliotheken
    • Aanbieden van bhv-cursussen en cursussen brandpreventie door de Brandweer
  • Uitvoeren van keuringen, metingen en/of onderzoek
  • Verkopen en/of verhuren van vastgoed of grond
    • Verhuren van overheidsgebouwen aan derden
    • Verhuren van vergaderzalen in overheidsgebouwen aan derden
    • Tijdelijk verhuren / verpachten gronden op basis van privaatrechtelijke overeenkomsten
    • Verhuren van ligplaatsen in jachthavens
    • Verhuren van ligplaatsen woonboten
  • Exploiteren van ICT-producten (software en/of hardware)
  • Exploiteren van overheidsdata (die met publieke taakuitvoering is verkregen)
  • Exploiteren van restproducten (van publieke taakuitvoering)
    • Verkopen van compost groenvoorziening
  • Exploiteren van restcapaciteit (faciliteiten en/of middelen)
    • Uitlenen van ongebruikte bedrijfsmiddelen
  • Exploiteren van gemeentelijke sportaccommodaties
    • Exploiteren van zwembaden
    • Exploiteren van sporthallen
  • Exploiteren van horecavoorzieningen (in overheidsgebouwen)
  • Inzamelen bedrijfsafval
  • Groenvoorziening voor derden
  • Verrichten van bewakingsdiensten en beveiliging van particuliere objecten
  • Aanbieden van transportdiensten
    • Aanbieden van taxidiensten
  • Detacheren van ambtenaren (bijvoorbeeld belastingdeurwaarders uitlenen aan naburige gemeenten)
  • Aanbieden pasfotoservice
  • Aanbieden van toegang tot internet (wifi) in openbare ruimten
  • Exploiteren van een fietsenstalling
  • Archiefbewerking
  • Exploiteren van bioscopen in gemeentelijke culturele centra
  • Uitlenen van video’s, dvd's en kunst door bibliotheken
  • Exploiteren van campingterreinen (gemeentecampings)
  • Aanbieden van cateringdiensten door musea
  • Aanbieden van kinderopvang

  • Opleiden, trainen, adviseren
    • Adviseren over cultureel erfgoed
    • Adviseren over zorgbeleid
    • Scholing bij handhaving: overbrengen van kennis en ervaring op handhavers van andere overheden
    • Vervaardigen van wegenleggers (document waarin vermeld staat wie verantwoordelijk is voor het onderhoud van een openbare weg) voor gemeenten
  • Uitvoeren van keuringen, metingen en/of onderzoek
    • Uitvoeren van milieumetingen voor derden
  • Verkopen en/of verhuren van vastgoed of grond
    • Verhuren van overheidsgebouwen aan derden
    • Verhuren van vergaderzalen in overheidsgebouwen aan derden
    • Tijdelijk verhuren / verpachten gronden op basis van privaatrechtelijke overeenkomsten
    • Verkopen van grond voor provinciale natuurdoelen en voor infrastructurele werken
  • Exploiteren van ICT-producten (software en/of hardware)
  • Exploiteren van overheidsdata (die met publieke taakuitvoering is verkregen)
    • Exploiteren van (dynamische) verkeersmanagementinformatie
  • Exploiteren van restproducten (van publieke taakuitvoering)
  • Exploiteren van restcapaciteit (faciliteiten en/of middelen)
    • Uitlenen van ongebruikte bedrijfsmiddelen
    • Lenen aan mkb-bedrijven ter bestrijding van de kredietcrisis
  • Overige commerciële dienstverlening
    • Organiseren en uitvoeren van internationale handelsreizen
    • Projectontwikkeling door ontwikkelings- of herstructureringsmaatschappij

  • Opleiden, trainen, adviseren
  • Uitvoeren van keuringen, metingen en/of onderzoek
    • Uitvoeren van (water)laboratoriumactiviteiten voor derden
  • Verkopen en/of verhuren van vastgoed of grond
    • Verhuren van overheidsgebouwen aan derden
    • Verhuren van vergaderzalen in overheidsgebouwen aan derden
  • Exploiteren van ICT-producten (software en/of hardware)
    • Aanbieden van besturingssystemen rioolgemaal aan derden
  • Exploiteren van overheidsdata (die met publieke taakuitvoering is verkregen)
  • Exploiteren van restproducten (van publieke taakuitvoering)
    • Afvalwater (of delen daarvan) benutten voor andere doeleinden (bijvoorbeeld energieopwekking)
  • Exploiteren van restcapaciteit (faciliteiten en/of middelen)
    • Uitlenen van ongebruikte bedrijfsmiddelen
  • Zuiveren van afvalwater van bedrijven (die niet via de riolering lozen)
    • Afvalstoffen (met name slib) verwerken/verbranden van bedrijven (die niet op de riolering zitten aangesloten en zelf hun water zuiveren)
    • Onderhouden van particuliere installaties voor behandeling afvalwater
    • Onderhouden van particuliere installaties voor de Individuele Behandeling van Afvalwater (IBA’s)

  • Opleiden, trainen, adviseren
  • Opzetten van kenniscentrum dat concurreert met commerciële expertisecentra
  • Onderzoek voor en advisering aan ondernemers en uitvinders op het gebied van octrooien door Octrooicentrum
  • Uitvoeren van keuringen, metingen en/of onderzoek
  • Verrichten van keurings- en certificeringsactiviteiten
  • Verkopen en/of verhuren van vastgoed of grond
  • Verhuren van overheidsgebouwen aan derden
  • Verhuren van vergaderzalen in overheidsgebouwen aan derden
  • Tijdelijk verhuren / verpachten gronden op basis van privaatrechtelijke overeenkomsten
  • Exploiteren van ICT-producten (software en/of hardware)
    • Aanbieden ICT-producten voor het onderwijs
    • Exploiteren van overheidsdata (die met publieke taakuitvoering is verkregen)
    • Exploiteren van verkeersgegevens
    • Exploiteren van reisinformatie in treinen
  • Exploiteren van restproducten (van publieke taakuitvoering)
  • Exploiteren van restcapaciteit (faciliteiten en/of middelen)
    • Uitlenen van ongebruikte bedrijfsmiddelen
  • Overige commerciële dienstverlening
    • Organiseren van beurzen
  • Detacheren van PIOFACH-functies (personeel, informatie, organisatie, financiën, administratieve organisatie, communicatie en huisvesting)
  • Aanbieden vacaturebank onderwijs
  • Verzorgen helikoptertransport
  • Verhuren testcentrum

  • Opleiden, trainen, adviseren
  • Uitvoeren van keuringen, metingen en/of onderzoek
  • Verkopen en/of verhuren van vastgoed of grond
    • Verhuren van overheidsgebouwen aan derden
    • Verhuren van vergaderzalen in overheidsgebouwen aan derden
  • Exploiteren van ICT-producten (software en/of hardware)
  • Exploiteren van overheidsdata (die met publieke taakuitvoering is verkregen)
    • Exploiteren van bewerkte of verrijkte voertuiginformatie
    • Aanbieden van maatwerk meteorologische informatie aan derden
  • Exploiteren van geo-informatie (Kadaster)
  • Exploiteren van restproducten (van publieke taakuitvoering)
  • Exploiteren van restcapaciteit (faciliteiten en/of middelen)
  • Uitlenen van ongebruikte bedrijfsmiddelen
  • Overige commerciële dienstverlening
  • Verhuur van recreatiewoningen (Staatsbosbeheer)
  • Verkoop van rondhout en biomassa (Staatsbosbeheer)

Bronnen