Wetenschappelijke case-study: Meerkosten voor premiebetaler door opvolgende patenten op geneesmiddel Trastuzumab
De ACM heeft met medewerking van het Zorginstituut Nederland en de Erasmus Universiteit Rotterdam in een wetenschappelijke studie becijferd wat de invloed is van het gebruik van opvolgende patenten (‘evergreening’) bij het geneesmiddel trastuzumab. Bij dit onderzoek hebben we gekeken naar de ontwikkeling van marktaandelen van verschillende toedieningsvormen van trastuzumab, en hoe dit de kosten voor de premiebetaler beïnvloedt. Uit het onderzoek blijkt dat evergreening leidde tot meerkosten voor premiebetalers.
Achtergrond
Trastuzumab wordt gegeven aan vrouwen met een bijzonder snelgroeiende vorm van borstkanker (HER2+ borstkanker). Trastuzumab is een effectief geneesmiddel: door trastuzumab leven vrouwen met borstkanker langer en in betere gezondheid. Geneesmiddelenfabrikant Roche heeft trastuzumab (merknaam Herceptin®) in 2000 op de markt gebracht. Het middel wordt met een infuus toegediend. Patiënten moesten daarom naar het ziekenhuis voor hun trastuzumab-behandeling. In 2013 heeft Roche een bovenbeeninjectie met het geneesmiddel geïntroduceerd die net zo effectief was en sneller en mogelijk thuis gegeven kon worden, wat tot meer comfort heeft geleid voor de patiënten. Voor die nieuwe manier van toedienen kreeg Roche opnieuw een patent in 2013, enkele maanden voordat haar patent op Herceptin® in 2014 afliep.
Een eerdere, kleinschalige Nederlandse studie door Franken et.al. heeft laten zien dat thuis toedienen van de bovenbeenprik heeft geleid tot minder reiskosten voor de patiënt en tijdbesparing voor de mantelzorgers, maar hogere toedieningskosten voor het ziekenhuis, zonder therapeutische meerwaarde. Daarbij werd een netto maatschappelijk verlies van €28,84 bij elke toediening berekend.
Resultaten ACM-studie
In 2018 kwamen goedkopere, maar net zo effectieve trastuzumab-geneesmiddelen van andere fabrikanten als infuus beschikbaar, zogeheten biosimilars. Uit statistische analyses door de ACM blijkt dat door introductie van biosimilars de kosten voor deze behandeling via het infuus aanzienlijk daalden. Ook de prijs voor de bovenbeeninjectie daalde, maar bleef boven de prijzen van biosimilars. Uit de onderzochte gegevens bleek dat binnen een ziekenhuis óf alle patiënten een infuus kregen, óf allemaal een bovenbeenprik. Roche hield 20% van de trastuzumab-markt in handen, vooral met toediening met de bovenbeeninjectie. Daardoor hebben zorgverzekeraars en uiteindelijk de zorgpremiebetalers tussen juli 2018 en december 2020 4,9% (€4,1 miljoen) meer betaald in vergelijking met een situatie waarbij alle patiënten met de trastuzumab van andere fabrikanten als infuus waren behandeld.
Door het vervallen van een patent kunnen ziekenhuizen gebruik maken van de concurrentie die ontstaat door toetredende fabrikanten. Dat bespaart kosten voor de premiebetaler, ook op de langere termijn doordat er meerdere fabrikanten op de markt actief worden. Naast de kostenaspecten die centraal stonden bij deze ACM-studie, kunnen ziekenhuizen ook afwegen of de extra kosten opwegen tegen het comfort en de besparingen aan de kant van de patiënten en mantelzorgers. Deze voordelen konden binnen deze ACM-studie niet worden gekwantificeerd.
Tot slot is opvallend is dat ziekenhuizen voor al hun patiënten een bovenbeenprik óf biosimilar kozen. Dit duidt erop dat artsen en patiënten niet samen beslissen voor biosimilar of bovenbeenprik.
Wat is er aan de hand met patenten?
Door patenten krijgen farmaceuten 20 jaar lang het alleenrecht op de verkoop van een nieuw geneesmiddel. Het ontwikkelen van een nieuw, veilig en effectief geneesmiddel kost doorgaans veel geld. Een patent maakt het mogelijk dat de fabrikant zijn investering terug kan verdienen omdat niemand het geneesmiddel mag namaken. Na afloop van een patent mogen andere farmaceutische bedrijven ook (goedkopere) medicijnen met dezelfde werkzame stof aanbieden (biosimilars). Dat levert vaak een aanzienlijke besparing op voor de ziekenhuizen, zorgverzekeraars en de premiebetaler. Omdat de oorspronkelijke fabrikant van het geneesmiddel hierdoor marktaandeel en omzet verliest, brengt deze vaak relatief kort voor de afloop van een patentperiode een nieuwe generatie van een geneesmiddel op de markt, met bijvoorbeeld een andere toedieningsvorm, om te kunnen profiteren van een nieuwe patentbescherming. Dit wordt evergreening genoemd. Het gaat daarbij vaak om dure en winstgevende geneesmiddelen.
Hoe is het onderzoek gedaan?
Bij dit onderzoek is gerekend met de gegevens van alle patiënten met borstkanker die met trastuzumab zijn behandeld in de periode januari 2014 - december 2020 in Nederlandse medisch specialistische instellingen. Daarbij zijn zowel de marktaandelen van de verschillende soorten trastuzumab in kaart gebracht, als de kosten vanuit de perspectief van de premiebetaler, inclusief medicijnkosten. Met deze methode konden de baten voor de patiënten niet worden gekwantificeerd.
De bevindingen van dit onderzoek zijn als een Erasmus Centre for Health Economics Rotterdam EsCHER Working paper verschenen.