Acm.nl gebruikt cookies om het gebruik van de website te analyseren en het gebruikersgemak te verbeteren. Lees meer over cookies

Toespraak ACM-bestuurslid Cateautje Hijmans van den Bergh

Cateautje Hijmans van den Bergh hield een toespraak op 30 oktober 2018 voor het congres van de Stichting Bevorderen Efficiënt Betalen. Ze kijkt op een positieve manier terug op wat er allemaal is bereikt om het betalingsverkeer in Nederland efficiënter te maken. Ze blikt vooruit. En ze pleit voor concurrentie en marktwerking in het betalingsverkeer.

Volledige speech van Cateautje Hijmans van den Bergh

Dames en heren,

‘Mooi voor elkaar gebokst!’. Dat is de titel van het filmpje dat we net hebben gezien. En zo is het! De betrokken partijen – jullie dus – mogen daar trots op zijn. Ook de ACM kijkt op een positieve manier terug op wat er allemaal is bereikt om het betalingsverkeer in Nederland efficiënter te maken. We zijn hierin nog steeds een voorbeeld voor veel andere landen.

Even vooraf iets over mijn organisatie. De Autoriteit Consument & Markt heeft een brede missie. In zijn algemeenheid bevorderen we kansen en keuzes voor bedrijven en consumenten. We maken ons hard voor een goedwerkende economie. Dat doen we onder andere door ons bezig te houden met mededinging en consumentenbescherming. In het betalingsverkeer hebben we een aantal specifieke taken, bijvoorbeeld rond interbancaire vergoedingen bij kaartbetalingen. Ik sta hier vandaag ook omdat wij een rol hebben gehad bij het ontstaan van het Convenant Betalingsverkeer. Zoals gezegd, in 13 jaar is het betalingsverkeer veel efficiënter geworden. De samenwerking binnen het Convenant Betalingsverkeer 2005-2018 heeft daar zeker aan bij gedragen. Niet alleen de banken, maar ook de winkeliers en consumenten hebben met elkaar samengewerkt. Daar hangen we nu terecht de slingers voor op.

Wat is er zoal bereikt aan efficiencies? Zoals uit de eindrapportage blijkt is het aantal PIN betalingen enorm gegroeid. We pinnen nu zo’n vier miljard keer per jaar. Met name de laatste jaren is het aantal PIN transacties ten opzichte van cash enorm toegenomen. In 2012 was de verhouding nog 40% PIN en 60% cash. En in 2017 was de verhouding bijna andersom met 58% PIN en 42% cash.

De kosten van PIN transacties zijn gedaald. Deze prijsdaling kwam vooral door de vele contactloze PIN betalingen. Over de periode 2014-2017 zijn de tarieven voor maatwerkklanten gemiddeld gedaald met 13%. Dan heb ik het dus over klanten die kunnen onderhandelen over het PIN tarief.

Voor klanten die dat niet kunnen, zijn de tarieven lang gelijk gebleven. Zij moeten gebruik maken van de zogenaamde venstertarieven die de banken publiceren. Deze tarieven stijgen sinds begin 2018. Dat is natuurlijk een ontwikkeling die opvalt.

U heeft als verschillende organisaties veel initiatieven genomen om het betalingsverkeer veiliger en stabieler te maken. Ik denk aan de invoering van de EMV chip op de betaalpas en initiatieven om PIN storingen te voorkomen. Dat zijn mooie zaken. Ik ben ook erg blij dat diensten zoals retour pinnen steeds meer worden gebruikt. In 2014 deed de winkelier nog 85.000 keer electronisch een terugbetaling. In 2017 deed hij dat meer dan 2,9 miljoen keer. En met de mogelijkheid op korte termijn sneller betalingen te ontvangen in het weekend en op feestdagen. Met het Instant Payments initiatief zal de keuze en snelheid van betalen en bijschrijven toenemen. In Europa vindt dit initiatief al goed zijn weg. We hebben een dynamische markt met veel nieuwe aanbieders en de nabije toekomst is veelbelovend. Daar zijn wij blij mee.

Ik wil u allen dus van harte feliciteren met de behaalde resultaten en goede uitvoering van het Convenant Betalingsverkeer 2005-2018. We varen er allemaal wel bij.

Haalt u zich nog eens voor de geest hoe de betalingen in 2005 verliepen. Betalingen aan de toonbank gingen voor het grootste deel contant. PIN was er al jaren en het aantal transacties groeide snel, vooral gestuwd door de grote supermarktketens. Maar bij de kleinere winkeliers en bij betaling van kleinere bedragen liep je als consument toch regelmatig tegen barrières op. U kent nog wel die zelfgemaakte bordjes bij de kassa met de waarschuwing dat u onder een bepaald bedrag een eigen bijdrage was verschuldigd. 2005 is overigens ook het startjaar van iDEAL. Dat lijkt allemaal heel lang geleden.

Als iemand u toen had gezegd op welke manieren we nu aan de toonbank kunnen betalen, dan had u dat vast niet geloofd. Dat is nu niet anders. Niemand weet hoe het betalingsverkeer er over dertien jaar uit zal zien. Wat we wel weten, is dat er ruimte moet blijven voor innovaties in het betalingsverkeer. Dat is goed voor de economie en goed voor de consument.

U hoort het al: ik sta hier te pleiten voor concurrentie en marktwerking in het betalingsverkeer. Niet zo vreemd, voor een bestuurslid van een autoriteit waar mededinging een belangrijk onderwerp is.

Geef de markt de ruimte. Deze boodschap is van belang omdat het betalingsverkeer wordt gekenmerkt door veel samenwerking tussen aanbieders. Samenwerking die noodzakelijk kan zijn om bijvoorbeeld veiligheid en efficiëntie te waarborgen. Maar hoever moet je daarin gaan?

Dat is geen nieuw verhaal. Dat hielden we al bij het tot stand komen van het Convenant in 2005. De resultaten zijn behaald in goede harmonie met marktwerking. En af en toe was bijsturing van de ACM nodig.

Misschien herinnert u zich de Interpay zaak nog. De NMa deelde toen boetes uit aan zowel Interpay als de banken, vanwege overtredingen van de mededingingsregels. Interpay was op dat moment de enige aanbieder van ‘netwerkdiensten voor pintransacties’. Zij had een machtspositie. Dat is op zichzelf geen probleem in het mededingingsrecht, mits zo’n partij er geen misbruik van maakt. En daar zat mogelijk een probleem, want de NMa concludeerde in haar primaire besluit dat sprake was van excessieve tarieven.

De NMa concludeerde ook dat de banken de mededinging onder elkaar hadden uitgesloten. Ze waren gezamenlijk aandeelhouder van Interpay. De oprichting en de instandhouding van de samenwerking en het realiseren van het netwerk (voor pintransacties) was mededingingsrechtelijk geen probleem.

De banken hadden echter ook besloten om de verkoop van netwerkdiensten gezamenlijk te doen. Interpay was daarvoor als centraal verkoopkantoor van PIN ingericht. De banken boden het PIN product niet in concurrentie met elkaar aan. Terwijl dit wel had gekund. Beiden gingen hiertegen in bezwaar.

En hiermee komen we bij het Convenant Betalingsverkeer. Want NVB, Interpay, de banken en een groot aantal winkeliers hadden inmiddels afgesproken om het geschil over de tarieven te schikken. De banken zegden toe dat zij een minimale korting van 0,01€ op iedere PIN transactie zouden aanbieden. Winkeliers zouden dan afzien van schadevergoedingsacties tegen de banken. En ze zouden bereid zijn om mee te werken aan maatregelen die een veiliger, maatschappelijk efficiënter en goedkoper betalingsverkeer bevorderen. Deze afspraken werden vastgelegd in het Convenant Betalingsverkeer. En de NMa herriep in bezwaar het besluit en de boete voor zover het ging om Interpay.

In 2009 is er een aanleiding voor nieuwe afspraken, in verband met de overgang naar SEPA. Klaas Knot sprak hier net ook al over. Maar in 2014 kondigen banken en toonbankinstellingen aan om de gemaakte afspraken per 1 januari 2019 te beëindigen.

De ACM reageert positief over de afbouw van de afspraken over de tarifering. Een groot deel van de markt keert daarmee volledig terug naar een situatie van vrije mededinging. De markt herwint daarmee op termijn de vrijheid om zelfstandig tarieven vast te stellen.

De toepassing van de mededingingsregels is een terugkerend thema. Mochten sommigen van u in de toekomst verder willen samenwerken, terwijl dit leidt tot een beperking van de mededinging, dan moet u wel aan een aantal voorwaarden voldoen. In elk concreet geval dienen de positieve effecten van de samenwerking zorgvuldig te worden  afgewogen tegen de negatieve effecten van een mededingingsbeperking. U begrijpt dat de positieve effecten zwaarder moeten wegen dan de negatieve gevolgen. Daarbij geldt dat de voordelen in belangrijke mate aan de gebruikers door moeten worden gegeven. Er kan binnen het mededingingsrecht veel als het doel is om efficiencies of innovatie te bereiken. Maar let op, er zijn ook grenzen. Het is aan u om daar zelf scherp op te zijn.

Dames en heren, ik zei het al, niemand weet nog hoe het betalingsverkeer er in de toekomst uit zal zien. Maar laten we toch een beetje in de glazen bol kijken.

Natuurlijk is daar Payment Service Directive 2, beter bekend als PSD2. De ACM heeft hoge verwachtingen hiervan. Deze Europese richtlijn zorgt voor meer concurrentie en innovatie op de betaalmarkt. Een markt die in Nederland al lange tijd wordt gekenmerkt door een beperkt aantal aanbieders en hoge toetredingsdrempels. PSD2 neemt de drempels weg voor nieuwe toetreders op die markt. Derde partijen kunnen nieuwe innovatieve diensten aanbieden waarvoor vraag bestaat. Diensten die gebaseerd zijn op toegang tot de bankrekening. Uiteraard mits die klant daar zelf toestemming voor geeft. ACM verwacht dat dit leidt tot meer concurrentie en innovaties op de betaalmarkt waar zowel de consument als winkelier blij van worden en die we van de traditionele partijen nooit zouden zien.

Hoe gaat betalen aan de kassa er in de toekomst uitzien? Albert Heijn is recent pilots met kassaloos en PIN-loos winkelen gestart. Hiermee hoeft de klant alleen een product te scannen en hoeft hij niet meer te pinnen. Deze betaling is niet langer gebaseerd op een debetkaarttransactie.

De betaling gebeurt met een automatische incasso. Snel en gemakkelijk shoppen, dat is het idee en dat is ook de motor achter innovaties in het betalingsverkeer. Ik noem ook Amazon Go, waarbij de aankopen van de klant automatisch worden opgeteld en bij het verlaten van de winkel via de amazon account van zelf worden betaald. Het enige wat de klant moet doen is de winkel binnen gaan met de amazon go app. Hij hoeft niet meer langs de kassa om te betalen.

Mobiel betalen zal een nog grotere vlucht nemen. Daarbij zal de grens tussen betalen aan de kassa en via internet vervagen. Betaalinitiatiediensten die met PSD2 een overschrijving kunnen verzorgen, zullen voor winkeliers een alternatief voor iDEAL zijn. Ook de verwachtingen van Instant Payments zijn hooggespannen. Het gaat dan om razendsnelle overschrijving tussen bankrekeningen. Dit zijn oplossingen die ook een alternatief kunnen zijn voor debet kaart betalingen aan de toonbank. Dit betekent misschien dat PIN in de toekomst minder relevant is dan vandaag het geval is. En dat betalen niet alleen meer voorbehouden is aan de traditionele aanbieders.

Naast het betalingsverkeer verwachten we van PSD2 nog veel meer. Ik denk aan allerlei business modellen zoals robo advies (geautomatiseerd advies), kredietwaardigheidstoetsen (credit scoring), data analyse en boekhoudsoftware. En bijvoorbeeld beleggen door een partij die toegang heeft tot mijn betaalgegevens en met slimme algoritmes werkt.

Maar ik weet zeker dat u en ik in 2030 moeten glimlachen om deze voorbeelden. Tegen die tijd zijn er weer veel innovatievere diensten.

Laat dat maar over aan creatievelingen, ontwikkelaars en investeerders. En geef hen daar dus vooral de ruimte voor.

Voor de goede orde: samenwerking tussen banken heeft vaak tot mooie resultaten voor de consument geleid. Neem de ontwikkeling van collectieve betaalproducten als iDEAL en meer recent iDIN. Tegelijkertijd zitten er risico’s aan gezamenlijk door de zittende marktpartijen ontwikkelde producten. Ze kunnen de bestaande marktmacht bestendigen en minder ruimte voor toetreding en innovatie bieden.

Het risico bestaat dat bestaande marktpartijen hun marktpositie proberen te beschermen. Veel Fintech bedrijven ondervinden nogal wat nadelen in vergelijking met banken. Nieuwkomers in de markt zijn afhankelijk van banken. De ACM heeft onlangs een onderzoek gepubliceerd over Fintechs in de betaalmarkt. Een van de conclusies was dat er een reëel risico bestaat dat banken proberen om nieuwkomers uit te sluiten. De ACM houdt daarom scherp in de gaten hoe banken om gaan met verzoeken tot toegang. En we zullen niet aarzelen om opgetrokken muren weer af te breken.

We hebben ook geconstateerd dat het belangrijk is dat er duidelijke regels zijn voor de toegang tot de bankrekening op grond van PSD2. Als marktpartijen standaarden gaan ontwikkelen voor de toegang, in het kader van Regulatory Technical Standards, dan moeten ze voorkomen dat deze standaarden leiden tot uitsluiting van bepaalde aanbieders. Ook nationale initiatieven mogen niet leiden tot afscherming van de nationale markt. Het opdelen van de interne markt langs nationale grenzen is ook iets waar mijn Brusselse collega erg op let.

Zo tegen het einde van mijn speech richt ik mij ook graag even tot de winkeliers in de zaal. Of toonbankinstellingen, maar dat woord gebruikt u vast alleen bij scrabble. Ik zou willen zeggen: pak uw kans! Wees u er van bewust dat ú degene bent die uiteindelijk bepaalt met welk betaalmiddel u gaat werken. U kunt dus ook nieuwkomers in de markt opzoeken om nieuwe manieren van betalen te ontwikkelen. En u kunt ook verder onderhandelen over de gevraagde tarieven. Dat geldt ook voor de kleinere winkeliers, al is uw positie natuurlijk lastiger.

Stuur op het meest efficiënte betaalmiddel. En wees daarbij transparant in wat de kosten voor de consument zijn. De consument kan er dan bewust voor kiezen om wel of geen duur betaalmiddel te gebruiken, zoals een creditcard. Winkelier, u staat aan het roer!

Dames en heren,

Banken en Fintechs dansen samen de tango. Ze trekken elkaar aan en stoten elkaar af. Fintechs zijn afhankelijk van banken voor toegang tot de infrastructuur en de klanten. Banken zijn misschien wel afhankelijker van Fintechs dan ze denken, om hun technologische capaciteit uit te bouwen en prikkels voor innovatie te krijgen. Om vooruit te komen en mooie passen te maken, hebben beide partijen ruimte nodig op de dansvloer. De ACM zal erop toezien dat ze elkaar niet op de tenen gaan staan.