Speech Chris Fonteijn havenbijeenkomst Amsterdam (13 december)

Alleen het gesproken woord telt.

Opening/Inleiding

Dank aan het Havenbedrijf Amsterdam en ORAM voor de uitnodiging om hier te spreken over concurrentie in de haven. Ik wil allereerst mijn waardering uitspreken dat u in deze drukke periode de tijd heeft genomen om naar deze bijeenkomst te komen. Ik begrijp dat bij het runnen van een complex (haven)bedrijf een hoop komt kijken, en dat naleving van de Mededingingswet één van vele dingen is die uw tijd en aandacht vraagt. Maar naleving, ook van de Mededingingswet, is belangrijk. Uw aanwezigheid zie ik als een bevestiging dat u dit belang ook onderkent.

Over de ACM

De Autoriteit Consument & Markt houdt toezicht op de Mededingingswet. Mededinging is een ander woord voor concurrentie. De Mededingingswet dient ertoe dat bedrijven optimaal met elkaar concurreren. Want in markten waarin bedrijven volop met elkaar concurreren, komt de beste prijs en kwaliteit tot stand. Wanneer krijgt u, als ondernemer, met de ACM te maken?

• Eén van onze taken is het opsporen van kartels. Volgens de regels uit de Mededingingswet mogen bedrijven geen kartels vormen. Kartels zijn verboden afspraken tussen bedrijven die de concurrentie belemmeren, zoals prijsafspraken of gebiedsverdeling. Ook mogen bedrijven met een machtspositie die positie niet misbruiken. Bijvoorbeeld door nieuwe toetreders van de markt te drukken met roofprijzen.
• Ook krijgt u met de ACM te maken als uw bedrijf betrokken is bij een fusie of een overname. U meldt uw fusie of overname als u voldoet aan twee voorwaarden: (1) minstens twee van de samengaande bedrijven hebben een omzet van minstens 30 miljoen euro en (2) de jaaromzet van alle betrokken bedrijven bedraagt minimaal 150 miljoen euro. Na de melding bij ons toetst de ACM of er als gevolg van de fusie wel voldoende concurrentie overblijft.

Waarom is mededinging, dus concurrentie, zo belangrijk? Concurrentie zorgt voor sectoren die bloeien en die innoveren. En voor een sector die de internationale concurrentie aan kan. Daarvan profiteert de consument. En daarvan profiteert u, als bedrijf dat zich aan de regels houdt. Graag gaan wij vanmiddag met jullie het gesprek aan over een concurrerende havensector.

Tone at the Top

Iedere bestuurder heeft de verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat medewerkers zich aan de wet houden. Van belang daarbij is de Tone at the Top. Daar bedoel ik mee: geeft u vooral het goede voorbeeld. Zowel in woord als in daad. Compliance is in de eerste plaatst de verantwoordelijkheid van de onderneming zelf. U, als leidinggevende, speelt daarin een hele belangrijke rol.

Havens op de ACM Agenda

Zoals u weet heeft de haven al langere tijd onze belangstelling. Het is ook een prominent thema op onze Agenda. Daar hebben wij een aantal redenen voor.

• De ACM heeft verschillende signalen ontvangen over mogelijke overtredingen van concurrentieregels in de haven,
• We hebben diverse onderzoeken gedaan in de haven. Als wij vaststellen dat bedrijven de regels overtreden, leggen wij boetes op.
  • Een voorbeeld daarvan is onze boete aan vier bedrijven in de sector koel- en vrieshuizen. Die bedrijven waren bezig met fusiebesprekingen, maar maakten ondertussen afspraken over prijzen, wisselden concurrentiegevoelige informatie uit en verdeelden onderling klanten.
  • Ook heeft de ACM onderzoek gedaan naar bedrijven in zeescheepsafval. Hier ging het over afstemming tussen drie inzamelaars van zeescheepsafval in het Rotterdamse Havengebied. Zij verdeelden in het geheim de markt en maakten verboden prijsafspraken. De rechtbank is het met de ACM eens dat deze ondernemingen het kartelverbod hebben overtreden.
  • Er lopen verschillende onderzoeken. En andere potentiële onderzoeken liggen nog ‘op de plank’ bij ons.De ACM doet onderzoek naar misstanden bij containerterminal ECT in Rotterdam. Ook lopen onderzoeken naar verboden prijsafspraken in de bunkersector. En de ACM doet onderzoek naar overtredingen van de Mededingingswet door sleepbedrijven in de Rotterdamse haven.
• Ik begrijp dat samenwerking in en om de haven heel belangrijk is voor het goede functioneren van de keten. Maar juist intensieve samenwerking in de keten zorgt voor risico’s voor de mededinging.

Nalevingsonderzoek

Eind 2016 hebben wij de conclusies van het zogenoemde nalevingsonderzoek in de havensector naar buiten gebracht. De Vrije Universiteit heeft onderzocht in hoeverre havenbedrijven de concurrentieregels naleven. Dat onderzoek wijst uit: de haven is een sector die gevoelig is voor overtredingen van de Mededingingswet.

Ik neem u even kort mee door de belangrijkste conclusies van dat nalevingsonderzoek:

• Een ruime meerderheid van de ondernemingen in de haven (70%) houdt zich aan de concurrentieregels. Daar zijn wij als ACM blij mee.
• Maar:
  • Oók blijkt dat de kennis van havenbedrijven over de Mededingingswet, dus de concurrentieregels, vrij laag is. En dat is, juist omdat er zo intensief wordt samengewerkt, een risico,
  • Bovendien blijkt uit het onderzoek dat de bedrijfscultuur en de mores over eerlijke concurrentie veel beter kunnen.

Belang van kennis en naleving

Natuurlijk is het mooi dat 70% van de bedrijven in de haven zich aan de regels houdt. Maar dit betekent niet dat we nu tevreden achterover kunnen leunen. In tegendeel. De kennis over de concurrentieregels moet omhoog, zo blijkt uit het onderzoek. En het is in ieders belang dat overtredingen stoppen. In een concurrerende en bloeiende sector is immers géén plek voor overtreders.

Hier gaan wij gezamenlijk aan werken. Wij, als de ACM. Maar ook u, als aanwezigen. We hebben immers een gezamenlijk doel en een gedeeld belang: een goed functionerende en concurrerende havensector. En van kartels is nog nooit een sector beter geworden.

Inspanningen van de ACM

De kennis van de concurrentieregels moet dus blijvend omhoog. Die 70% willen wij omhoog brengen. Het is goed als overtredingen stoppen. De ACM zet daar op in.

Zoals genoemd, de haven staat op de ACM Agenda. We zijn gestart in Rotterdam. In Rotterdam hebben we vorig jaar een tweetal bijeenkomsten gehad. Dit jaar hebben wij onze campagne uitgebreid naar Amsterdam en ook naar de andere Nederlandse zeehavens: Moerdijk, Groningen en Zeeland.

De ACM investeert op verschillende manieren in de havensector, om zo tot een betere naleving te komen.

• Wij handhaven de regels door ernstige overtredingen aan te pakken. Dus wij sporen overtreders op en beboeten we waar dat nodig is. Kartellisten kunnen bij ons schoon schip maken door zich bij ons te melden. Dat noemen wij clementie. Dit kan voordelig zijn, als je een kartel bij ons meldt zorgt dat voor boetevermindering, of je betaalt zelfs helemaal geen boete.
• Daarnaast investeren wij flink in het vergroten van kennis van de Mededingingswet en van de nalevingsbereidheid.
• En de ACM geeft uitleg over de regels (‘guidance’) bij specifieke vraagstukken vanuit de sector zelf. De vraagstukken waar u en uw juristen niet uitkomen.

Nadruk: verhogen van kennis

Ik wil nog even inzoomen op één van die pijlers: onze investeringen in kennis en naleving van de concurrentieregels.

Brief en flyer

We maken de basisnorm duidelijk. Want de ACM helpt u graag op weg om de kennis over de Mededingingswet op het gewenste niveau te krijgen. Zo hebben wij dit voorjaar een brief gestuurd aan zo’n 3500 ondernemingen in de haven van Rotterdam en Amsterdam. Bij die brief zat een flyer met de basisregels van eerlijke concurrentie. Ik som die regels nog even op.

• Bedrijven maken geen prijsafspraken,
• Bedrijven maken geen afspraken over het verdelen van de markt of het verdelen van klanten,
• Bedrijven wisselen geen concurrentiegevoelige informatie uit,
• Bedrijven maken geen afspraken over welke onderneming een aanbesteding wint.

Kartelcheck

Ook hebben we een Kartelcheck Haven ontwikkeld en op onze website gezet. Door die kartelcheck te doen, kunnen havenondernemers de risico’s voor hun onderneming onderzoeken.

Gesprekken met Havenbedrijf

Daarnaast is de ACM in gesprek met Havenbedrijven en met brancheverenigingen om te zorgen voor structurele vergroting van kennis en naleving. Ook de Havenbedrijven en de brancheverenigingen spannen zich in om kennis en naleving van de concurrentieregels te vergroten.

Guidance door de ACM

De ACM geeft graag uitleg over de regels, bij vraagstukken waar u en uw juristen niet uitkomen. Je hoort vaak spreken over de zogenoemde grijze gevallen. Ik hoor u denken: ‘Slaat dit de boel niet dood? In deze sector waar samenwerking, zeker in een complex economisch systeem, aan de orde van de dag is? Kunnen wij dan nog wel samenwerken met wie en wanneer wij dat willen?’ De Mededingingswet biedt echter voldoende ruimte om te innoveren en nieuwe initiatieven te ontplooien.

Wel kan ik mij voorstellen dat u hulp inschakelt bij mededingingsgevoelige onderwerpen. Bijvoorbeeld een externe jurist. Die kan u bijvoorbeeld advies geven over de uitwisseling van concurrentiegevoelige informatie met concurrenten. Zo zijn er in Rotterdam voorbeelden waar besprekingen alleen plaatsvinden in de aanwezigheid van een mededingingsadvocaat. Deze persoon bewaakt dat de gesprekken en de uitgewisselde informatie geheel voldoen aan de concurrentieregels. En, zoals gezegd, de ACM geeft graag guidance. Neemt u dan contact met ons op. We kunnen met een gericht advies de risico’s van de samenwerking aangeven.

Voor uw Rotterdamse collega’s hebben we dat gedaan met het Werkzekerheidsakkoord. Het doel van het Werkzekerheidsakkoord is om gedwongen ontslagen te voorkomen als gevolg van automatisering in de container-overslagsector. Na het nodige voorwerk klopten de betrokken partijen bij ons aan. Wij hebben – na bestudering van de concrete plannen – een oordeel geveld over het Werkzekerheidsakkoord. De ACM treedt niet op zolang de partijen de tijdelijke maatregelen uitwerken in lijn met het doel van het Werkzekerheidsakkoord, namelijk: het voorkomen van gedwongen ontslagen als gevolg van de transitie naar een meer geautomatiseerde containeroverslagsector. Ik steun dit initiatief van harte. Dit is een voorbeeld van de manier waarop de ACM duidelijkheid kan geven. Daarnaast horen wij vaak dat havens worstelen met duurzaamheidsinitiatieven en de vraag of daarbij mag worden samengewerkt. Ook daar kijken wij graag naar, mits zij goed zijn uitgewerkt en u kunt aangeven op welk punt u er met uw juristen niet uitkomt.

Rol Havenbedrijf en ORAM

Ook het Havenbedrijf en ORAM vertolken een belangrijke rol. Net als de ACM streven zij er naar om kennis over concurrentieregels structureel naar een hoger plan te tillen.

Het Havenbedrijf Amsterdam en ORAM organiseren in 2018 verschillende seminars om havenbedrijven te informeren over de regels. Dat zijn goede initiatieven. Daarnaast werken het Havenbedrijf en ORAM aan een instrument voor structurele kennisopbouw. Daarover zullen we contact houden met ORAM en het Havenbedrijf.

Rol ondernemers zélf

Natuurlijk ligt er bij u zélf ook een belangrijke rol om de naleving van de regels in uw onderneming te bevorderen. Een aantal punten is daarbij van belang.

Allereerst: wat u uitdraagt en wat u doet. Dat is dus de Tone at the Top én het zichtbaar handelen van u en uw collega’s, waar ik mijn verhaal mee begon. Het is van belang dat u in woord en daad laat zien dat naleving van concurrentieregels uw prioriteit heeft. Naleving van de regels moet de norm zijn. Het gaat dus om kennis én cultuur binnen uw bedrijf.

Vragen die u zichzelf kunt stellen om te achterhalen hoe het staat met de compliance cultuur zijn, bijvoorbeeld:

• Komen signalen wel naar boven?
• Of is er een ‘niet-klik-cultuur’?

Ten tweede, dat u scherp blijft. Er liggen, ook voor u die bij die 70% hoort, elke dag gevaren op de loer die uw reputatie en de reputatie van de onderneming ernstig kunnen schaden. Gesprekken over prijzen en marktontwikkelingen vinden op vele niveaus plaats. Het gaat dus ook heel nadrukkelijk om het commerciële middenkader. Heeft u intern een goed beeld van de risico’s die uw onderneming loopt? En welke persoonlijke, economische en reputatieschade u loopt bij mogelijke kartelafspraken?

Pak uw verantwoordelijkheid

Kortom: geeft u vooral het goede voorbeeld; in woord maar vooral ook in daad. Dat zet de toon. Een compliance programma met de brede steun van de leidinggevenden, de bestuurders en de commissarissen zorgt ervoor dat de naleving verbetert. Graag zien wij dat u bewust, gestructureerd en zichtbaar op naleving stuurt én blijvend investeert in naleving van de concurrentieregels. Wat doet u als u geconfronteerd wordt met medewerkers die over de scheef zijn gegaan? Wegkijken? Of optreden?

Ik realiseer mij heel goed dat er hier in de zaal veel havenondernemers zijn die hun zaakjes qua compliance goed op orde hebben. Dat zijn wat mij betreft de goede voorbeelden. Bij deze wil ik ook de oproep doen: deel je succes op dit vlak ook met de andere havenondernemers. De goeden moeten niet lijden onder de kwaden.

De oplossing kan deels ook zitten in het aanstellen van een interne Compliance Officer en een goed werkend compliance-programma. Dat helpt om de bewustwording en naleving van de regels structureel te verhogen. Door te sturen op een cultuur die medewerkers beloont die zich aan de regels willen houden en die zich durven uit te spreken, ook wanneer dat soms ingewikkelde vraagstukken oplevert. Op die momenten komt het er immers op aan die vraagstukken niet uit de weg te gaan en oplossingen te vinden die uw onderneming werkelijk vooruit helpen. Daarmee helpen zij u te voorkomen dat u in de toekomst onverwachts voor vervelende verrassingen komt te staan.

Het Havenbedrijf Amsterdam en ORAM kunnen u daarbij ondersteunen. En ook de commissarissen van uw onderneming kunnen u daarbij helpen. Hun steun is van groot belang om uw onderneming op de juiste koers te krijgen en te houden.

Afsluiting

Ik rond af.

De ACM wil samen met u, Havenbedrijf Amsterdam, ORAM en andere partijen aan het werk om de concurrentieregels in de haarvaten van elke onderneming te krijgen. Ik heb u toegelicht wat u daar zelf aan kunt doen, welke structurele inspanningen het Havenbedrijf Amsterdam en ORAM doen en ook wat de rol van de ACM daarbij kan zijn.

Compliance doet u niet voor de ACM. Opbouw van kennis en naleving van de wet- en regelgeving is in uw eigen belang. Het hoort bij de normen en waarden die passen bij een goed functionerende en concurrerende onderneming. Dus: we zetten ons gezamenlijk in voor een gezamenlijk doel. Een concurrerende haven. Waarbij consumenten én havenbedrijven profiteren van een bloeiende sector. Daar teken ik voor.

****** EINDE *******